Ιερά Μονή Ιβήρων
Ίδρυση: Τέλος 10ου αιώνα
Ιδρυτής: Ίβηρας Ιωάννης, Ευθύμιος
Εορτάζει: 15 Αυγούστου
Bιβλιοθήκη: 2.000 χειρόγραφα
Συλλογή: Οι εικόνες της σειράς του παλιού τέμπλου.
H Ιερά Μονή Ιβήρων του Αγίου Όρους, βρίσκεται στην ΒΑ ακτή της χερσονήσου, στη μέση μιας μικρής παραλιακής κοιλάδας που απλώνεται ανάμεσα σ' ένα μεγάλο χείμαρο και ένα γραφικό λοφίσκο. Πριν χτίσουν το δικό τους μοναστήρι οι Ίβηρες, που πρωτοεμφανίζονται στον Άθω επί της βασιλείας του Νικηφόρου Φωκά (963-969), κοινοβίασαν στη Λαύρα του Αγίου Αθανασίου. Λίγο αργότερα αποτέλεσαν ιδιαίτερη "συνοδεία" που με επικεφαλής τον Ιωάννη τον 'Ιβηρα κατεβίωσε σε γειτονικό κελί. Αυτής της "συνοδείας" όντας μέλος ο Ιωάννης / Τορνίκιος, πρώην στρατηγός ένδοξος της Ιβηρίας, δέχεται να επιστρατευθεί για την καταστολή ανταρσίας στο Βυζαντινό κράτος. Μετά την επιτυχή έκβαση της στρατιωτικής αναμέτρησης, ο αυτοκράτωρ Βασίλειος Β' του παρέχει πλούσια δώρα ανταμοιβής και χρυσόβουλο (979/80), με το οποίο, εκτός άλλων, του παραχωρεί και τη Μονή Κλήμεντος. Σ' αυτή τη Μονή που βρισκόταν στη θέση της σημερινής Μονής των Ιβήρων, φαίνεται ότι πρωτοεγκατασταθηκε η Ιβηρική αδελφότητα, διατηρώντας την αρχική ονομασία της ως το 1015 τουλάχιστον. Υπάρχει και η άποψη ότι Ιωάννης ο Ίβηρας και ο Τορνίκιος είναι το ίδιο πρόσωπο.
Στα τέλη του 10ου αιώνα η Μονή κατέχει μεταξύ άλλων και το Μοναστήρι του Πολυγύρου (ή Πτελεώτου) στη Χαλκιδική, ενώ τον ΙΙο αιώνα, με χρυσόβουλο του Μκαήλ Δ' του Παφλαγώνος, αποκαθίστανται τα κυριαρχικά της δικαιώματα σε παλαιότερα κεκτημένα της. Κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας (13ος αιώνας) με τις πειρατικές επιδρομές, η "περιφανεστάτη μονή" κατάντησε "χώρος έρημος και απάνθρωπος ή τόπος κλαυθμού και πεδίον αφανισμού...", οπότε ο Βυζαντινός βασιλεύς Μιχαήλ Η' Παλαιολόγος προβαίνει το 1259 με χρυσόβουλο στην επανακύρωση των κτήσεων και δικαιωμάτων της και την απαλλαγή της από τη φορολογία. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έδειξε και ο διάδοχος του, Ανδρόνικος Β'.
Στα μεσάτου 14ου αιώνα με Πατριαρχικό σιγίλλιο καθιερώνεται η τέλεση των ακολουθιών στο καθολικό σε γλώσσα ελληνική και η ανάδειξη Έλληνα ηγουμένου, λόγω αριθμητικής υπεροχής των ρωμαίων μοναχών... υπερεχόντων... και εις παν έργον πνευματικόν...". Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας την υποστηρίζουν με συνδρομές ηγεμόνες της Ιβηρίας (Γοργοράνης, Καϊχοσρόης κ,ά. τον 15ο αιώνα, Αλέξανδρος ΣΤ τον 16ο αιώνα κ.ά.), ηγεμόνες τωμ Παραδουναβίων χωρών (Νεαγκόε Μπσαράμπ τον Ι6ο αι. κ,ά.) καθώς και Πατριάρχες όπως ο Διονύσιος Γ Βαρδαλις τον Ι7οαι. Κατά το 1821 η Μονή πρόσφερε πολλά για την ενίσχυση του αγώνα.
Ήδη ο κραταιός πύργος του αρσανά, προϊδεάζει για το κλέος της Μονής. Τα επιβλητικά νεοκλασικού στυλ προπύλαια εισάγουν και κατευθύνουν τον προσκυνητή, ακριβώς πάνω στον άξονα (Β-Ν) μιας ευρύχωρης αυλής ανάμεσα στο καθολικό -αριστερά- και το συγκρότημα εστίασης (τράπεζα και εστίες) δεξιά. Καθολικό και τράπεζα βρίσκονται αντικριστά πάνω στον άλλο, κάθετο άξονα (Α-Δ). Η Μονή των Ιβήρων είναι η Μονή της Πορταίτισσας. Η περίφημη εφέστια εικόνα της αποτελεί πσναγιορειτικό προσκύνημα και είναι κατατεθειμένη ιεροπρεπώς σε ιδιαίτερο παρεκκλήσιο.