Ιερά Μονή Καρακάλου
Ίδρυση: 11ος αιώνας
Ιδρυτής: Αγνωστος
Εορτάζει: 29 Ιουνίου
Bιβλιοθήκη: 279 χειρόγραφα
Συλλογή: Η εικόνα του Χριστού Παντοκράτορα (15ος αιώνας)
Η Ιερά Μονή Καρακάλου του Αγίου Όρους, βρίσκεται στη ΒΑ πλευρά της χερσονήσου, πάνω σε μια έξαρση της έντονα κατωφερούς πλαγιάς, σε απόσταση μισής ώρας ανατολικά της Μονής Φιλόθεου και σε ίση απόσταση από τη θάλασσα. Είναι αφιερωμένη στη μνήμη των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου. Εκφράσθηκαν διάφορες απόψεις για την προέλευση του ονόματος της Μονής. Παρατρέχοντας σαν ανυπόστατες, π.χ. αυτήν που αποδίδει την ίδρυση της, στον Ρωμαίο αυτοκράτορα Καρακάλλα (211-217 μ.Χ.), ή αυτή που συσχετίζει το όνομα με το τουρκικό «καρά-κουλέ» (μαύρος πύργος), μπορούμε να σταθούμε στην αξιοπιστότερη άποψη, που επισημαίνει τη συχνή εμφάνιση παραπλήσιων επωνύμων κατά την μεσοβυζαντινή περίοδο.
Η ύπαρξη της Μονής, από τον 11 ο αιώνα, τεκμηριώνεται με έγγραφο του 1018, που σώζεται στο αρχείο της Μεγίστης Λαύρας, και αναφέρεται στον προσδιορισμό των ΝΑ συνόρων της, με τη Μονή Αμαλφηνών. Κατά τα αναφερόμενα, υπέστη φοβερές επιδρομές και λεηλασίες κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας. Το όνομα της εμφανίζεται συχνά σε επίσημα έγγραφα από την εποχή του Ανδρόνικου Β' Παλαιολόγου και σε πράξεις του Πρωτάτου, που χρονολογούνται στο πρώτο μισό του 14ου αιώνα (π.χ. 1314, 1324, 1345, 1350).
Η ανακαίνιση της μονής τον 16ο αιώνα, συνδέεται και εδώ με τη φιλομόναχη γενναιοδωρία του ηγεμόνα της Βλαχίας Πέτρου Ράρες. Το 1535, με τη μεσολάβηση των βοεβοδών της Μολδοβλαχίας, ο σουλτάνος Σουλεϊμάν Α' εξέδωκε φιρμάνι, με το οποίο αναγνώριζε ότι «το ρηθέν μοναστήριον χρήζει ανακαινίσεως» και επέτρεπε να «ανακαινισθή επί των αρχαίων κτιρίων...», αλλά να μη «κτίσωσί τι επί νέων θεμελίων». Ένα χρόνο νωρίτερα κτίσθηκε ο παραθαλάσσιος πύργος. Στην εντοιχισμένη επιγραφή, εκτός από τους κτήτορες, μνημονεύεται -πράγμα ασυνήθιστο- και ο "αρχιτέκτονας": «...Συρόπουλος Διονύσιος Χατζής και πρωτομάστορης. Έτος ζμβ', ετελειώθη ο πύργος και ο μπαρμπακάς». Δηλαδή εκτός από τον πύργο υπάρχει υψηλό περιτείχισμα -μικρό κάστρο- που περιέβαλλε ναΰδριο, τράπεζα και κελιά. Η είσοδος στον μπαρμπακά γινόταν με ανασυρόμενη, ξύλινη σκάλα.
Κατά τον 17ο αιώνα αναφέρονται σημαντικές δωρεές στη Μονή: το μετόχι του Αγίου Νικολάου στην Ισμαηλία και οικονομική επιχορήγηση του Ίβηρος βασιλέως Αρτχίλ. Τότε, κατά τον Γεωργειρίνη, κοινοβίαζαν στη Μονή 500 μοναχοί.
Το 1707, με συνδρομή του προηγουμένου Νεοφύτου ανακαινίζεται η βόρεια πτέρυγα. Στον ίδιο αιώνα γίνονται σοβαρές επισκευές και προσθήκες. Η επόμενη φάση έντονης οικοδομικής δραστηριότητας, εκδηλώνεται μετά την πυρκαγιά του 1875.
Ο πύργος της Μονής παρουσιάζει αξιοπρόσεκτα μορφολογικά στοιχεία και είναι ένας από τους ωραιότερους πύργους στον Άθω: με προτεταμμένες (εν προβάλω) επάλξεις, που προσδίδουν δυναμισμό αλλά και κομψότητα.