Iερά Μονή Εσφιγμένου

Ίδρυση: 10ος αιώνας
Ιδρυτής: Αγνωστος
Εορτάζει: Την Ανάληψη του Κυρίου
Bιβλιοθήκη: 400 χειρόγραφα
Συλλογή: Βυζαντινές και μεταβυζαντινές εικόνες. Ξεχωρίζει η ψηφιδωτή του Χριστού

 

H Iερά Μονή Εσφιγμένου του Αγίου Όρους, αποπλέοντας από το λιμάνι της Ιερισσού, είναι το πρώτο, και κατά πλήρη κυριολεξία, παραθαλάσσιο Μοναστήρι που συναντάμε: όχι μόνο η βραχώδης κρηπίδα αλλά και τα θεμέλια του, βρέχονται από το κύμα. Έτσι φαίνεται πως σε περιόδους θαλασσινών επιδρομών ήταν το πιο ευπρόσβλητο και ευάλωτο, απ' ότι ήσαν όλα τα άλλα παράκτια Αθωνικά Μοναστήρια, «...τρεις φορές εκουρσεύθη η βασιλική μονή του Εσφιγμένου- η πρώτη εις τους ςτπα' (873) χρόνους, η δευτέρα εις τους ςφνε' (1047) και η τρίτη, η τελεία ερήμωσις, έγινεν εις τους ζμβ' (1534) υπό των αθέων Αγαρηνών» αναφέρεται σε χειρόγραφο της Μονής, χωρίς βέβαια να εξαντλούνται σε τρεις, οι δηλώσεις που υπέστη. Επειδή, λοιπόν, οι αρχαιότερες μνείες της Μονής (έτη: 998, 1001, 1015, 1024, 1030, 1034) την αναφέρουν ως Μονή «Εσφαγμένου», φαίνεται πιθανότερη η εκδοχή ότι το όνομα της οφείλεται σε κάποια αποτρόπαιη σφαγή μοναχού από πειρατές. Μία άλλη αξιοσημείωτη εκδοχή είναι να αποτελεί το όνομα «Εσφαγμένου» συνώνυμο του «Εσταυρωμένου». Η ονομασία Εσφιγμένου εμφανίζεται για πρώτη φορά το 1045 στο Β' Τυπικό.

Τη Μονή τίμησαν με την παρουσία τους κατά το 14ο αιώνα δύο περιώνυμοι εκκλησιαστικοί άνδρες και κορυφαίοι διδάσκαλοι του ησυχα-σμού: ο άγιος Αθανάσιος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, που κατε-βίωσε εδώ από το 1310, και ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, που διετέλεσε για λίγο ηγούμενός της (1335-36).

Το 1469 η Μονή για να αντεπεξέλθει από τη δεινή θέση, στην οποία είχε περιέλθει ύστερα από πειρατική επιδρομή, πούλησε το κτήμα του Πρόβλακος στη χήρα σύζυγο του σουλτάνου Μουράτ β'. Το 1491 μια πυρκαγιά προκαλεί νέες καταστροφές. Κατά την ύστερη περίοδο της Τουρκοκρατίας τέσσερις τουλάχιστον μητροπολίτες κοινοβιάζουν στη Μονή ή την ευεργετούν με αξιόλογες δωρεές. Απ' αυτούς ο πρώην Μελενίκου Γρηγόριος πρωτοστάτησε τον 18ο αιώνα, στην υλική αποκατάσταση της Μονής, ενώ ο Θεσσαλονίκης Δανιήλ στην πνευματική αναμόρφωσή της. Τη Μονή τιμούν και ευεργετούν και οι πατριάρχες Κωνσταντινουπόλεως Γρηγόριος ο Ε' και Άνθιμος ΣΤ' ο Κουταλιανός, που ήταν εγγεγραμμένος στο μοναχολόγιό της.

Στην αρχιτεκτονική της Μονής διαπιστώνουμε αλλαγή του ύφους με τα κτίρια που κτίστηκαν μεταξύ 1851-1858.