Ιερά Μονή Σταυρονικήτα

 

Ίδρυση: Τέλος 10ου αιώνα
Ιδρυτής: Μοναχοί Σταύρος, Νικήτας
Εορτάζει: 6 Δεκεμβρίου
Bιβλιοθήκη: Σπάνια εικονογραφημένα χειρόγραφα. Ιδιαιτέρως το υπ. άριθ., 43 του 10ου αιώνα
Συλλογή: Οι φορητές εικόνες του Δωδεκαόρτου 

 

Η Ιερά Μονή Σταυρονικήτα του Αγίου Όρους, βρίσκεται στη ΒΑ ακτή, στο μέσο της απόστασης των πιο απομακρυσμένων Μοναστηριών: Μ. Λαύρας και Εσφιγμένου. Αν και «σμικρή των πάντων ούσα» και πολλές φορές «ουκ ευμοιρούσα», στέκει στην άκρη του βράχου ένα εύμετρο και κομψό αρχιτεκτόνημα. Κάστρο περήφανο και συνάμα καταδεκτικό. Όλες οι ανάγκες έπρεπε να εξοικονομηθούν στον στενό και περίκλειστο χώρο. Εν τούτοις, δεν νοιώθει κανείς το αίσθημα της στενοχώριας, γιατί το Μοναστήρι "ανοίγεται" με πλουσιοπάροχη θέα, τόσο προς τη θάλασσα μέσω των σαχνισιών και εξωστών, όσο και προς τις βουνοπλαγιές του Άθω, με το πλατύ φιλόξενο προαύλιο του.

Η ύπαρξη Μονυδρίου με το όνομα «του Στραβονικήτα» πιστοποιείται στις αρχές του 11ου αιώνα, ενώ με το όνομα «Σταυροανικήτου», και με αυτό που επικράτησε, «Σταυρονικήτα», εμφανίζεται ως τα μέσα του 12ου αιώνα. Ακολουθεί περίοδος αφάνειας, όχι ανεξήγητη, αν λογαριάσουμε τις αντίξοες συνθήκες κατά την εποχή της Φραγκοκρατίας και τις επιδρομές ενάντια στα παραθαλάσσια, ιδιαίτερα, μοναστήρια. Έρημο από μοναχούς, περιήλθε στη δικαιοδοσία του Πρώτου και παραχωρήθηκε, κατά την πρακτική που συνηθιζόταν τότε, σε Μονή που αναλάμβανε και τη συντήρηση του (1287). Ο πύργος του, άλλωστε, όπως αναγράφεται ρητά, ήταν άκρως απαραίτητος σαν βίγλα, για την ασφάλεια των Καρυών και της ενδοχώρας.

Τον ιστορικό ειρμό μπορούμε να παρακολουθήσουμε καλύτερα από τον 16ο αιώνα. Πράγματι, το 1533, αγοράζει από τη Μονή Φιλόθεου το «πρόπαλαι ως ερείπιον πεπαλαιωμένον» κάθισμα ο μοναχός Γρηγόριος, που διετέλεσε ιδρυτής και ηγούμενος της Μονής του Γηρομερίου στη Θεσπρωτία. Το έργο ανόρθωσης, όμως, με το οποίο καταπιάστηκε, δεν ολοκληρώθηκε, λόγω του θανάτου του περί το 1538. Αλλά και μια πυρκαγιά που ξέσπασε, ξαναερείπωσε τα κτίσματα.

Τότε η σύναξη των Αγιορειτών απευθύνθηκε στον Πατριάρχη Ιερεμία και τον παρακάλεσε να αναλάβει νεοκτητορικό ρόλο. Εκείνος ανταποκρίθηκε με πολύ ζήλο, ώστε «...και τον ναόν μέγιστον και θαυμαστόν μετά ναρθήκων έκαμε και τον ιστόρησε ωραιώτατα και λαμπρά και κελλία των καλογήρων έκαμε και πύργους και τράπεζαν και τοίχον μέγαν και δυνατόν το γύρον έκτισε και ώσπερ καστέλλι το εκαλλώπισε...».

Γραπτές μαρτυρίες που συναρτώνται με την κατοπινή οικοδομική ιστορία της Μονής, μας πληροφορούν για τα ακόλουθα: το 1607 ξεσπά πυρκαγιά που καταστρέφει κτίρια της Μονής. Αναλαμβάνεται αμέσως σύντονη προσπάθεια επισκευών και αποκαταστάσεων. Το 1627-1628 πραγματοποιούνται ανακαινιστικές εργασίες στο καθολικό, σύμφωνα με επιγραφή. Το 1630 εκδίδεται άδεια από την Τουρκική διοίκηση για την οικοδόμηση τείχους. Το 1667 κτίζεται το παρεκκλήσιο των Αρχαγγέλων. Κατά την περίοδο της ηγεμονίας του άρχοντος της Βλαχίας Σερμπάν Καντακουζηνού {1679-1688) και με δική του χρηματοδότηση, οικοδομείται το υδραγωγείο της Μονής με τη γνωστή απ' τα αρχαία χρόνια μορφή της τοξοστοιχίας. Διάφορα έργα εκτελούνται με τα έσοδα της Μονής των Αγίων Αποστόλων στο Βουκουρέστι, που παρεχώρησε στη Μονή Σταυρονικήτα ως μετόχι ο ηγεμόνας της Βλαχίας Αλέξανδρος Γκίκας (1727-1740).

Το 1741, σύμφωνα με χειρόγραφη ενθύμηση, το Μοναστήρι «εκάηκεν», ενώ το 1743 έγινε το τέμπλο του καθολικού. Το 1770 ανακαινίσθηκε, σύμφωνα με επιγραφή, η τράπεζα. Κατά την περίοδο της Ελληνικής επανάστασης οι μοναχοί εγκαταλείπουν, για να διασωθούν, τη Μονή και επιστρέφουν περί το 1830, οπότε επιδίδονται στην προσπάθεια αποκατάστασης των ζημιών και οικοδόμησης νέων κτισμάτων. Μόνο κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα η Μονή πλήττεται τρεις φορές από πυρκαγιά. Εκείνη του 1879 είναι ίσως η χειρότερη. Σήμερα γίνονται μεγάλα έργα για την στερέωση του βράχου, που επάνω του εδράζεται η Μονή.