Ιερά Μονή Αγίου Δοχειαρίου

Ίδρυση: Αρχές 11ου αιώνα
Ιδρυτής: Ευθύμιος
Εορτάζει: 8 Νοεμβρίου
Bιβλιοθήκη: 450 χειρόγραφα
Συλλογή: Τοιχογραφίες Κρητικής Τέχνης του 1568


Η Ιερά Μονή Δοχειαρίου Αγίου Όρους, είναι το πρώτο μοναστήρι που συναντάμε παραπλέοντας τη νοτιοδυτική ακτή της χερσονήσου, εντυπωσιάζει με τον πλούτο, το δυναμισμό και την ενότητα στην ποικιλία που παρουσιάζει σαν αρχιτεκτονική σύνθεση. Παρατηρώντας από τη θάλασσα, το προοπτικό βάθος και η πυκνότητα της σύνθεσης αυτής, προβάλλουν με ενάργεια, χάρη στην κλιμακωτή διάταξη που επέβαλε η απότομη κατωφέρεια του εδάφους.

Κατά την παράδοση, ιδρύθηκε από τον όσιο Ευθύμιο, που κοινοβίασε στη Λαύρα επί ηγουμενίας αγίου Αθανασίου του Αθωνίτου, έχοντας το διακόνημα του δοχειάρη, δηλαδή του υπεύθυνου της αποθήκης τροφίμων.

Κατά την μαρτυρία εγγράφου του 1037, πρωτοϊδρύθηκε, αφιερωμένο στον Άγιο Νικόλαο, δίπλα στον όρμο της Δάφνης, της οποίας έφερε και το όνομα, μαζί με την προσωνυμία: «του Δοχειαρίου». Η πληροφορία του ίδιου εγγράφου, ότι η Μονή κατείχε κτήμα «εξ αμνημονεύτων των χρόνων» καθώς και άλλες ενδείξεις, ενθαρρύνουν την αναζήτηση της αρχικής σύστασής της στο τελευταίο τέταρτο του 10ου αιώνα. Σύμφωνα με μια άλλη άποψη, ιδρυτής και πρώτος ηγούμενος της, θεωρείται ο «Ιωάννης μοναχός ο δοχειάρης», που υπογράφει έγγραφο της Λαύρας των αρχών του 11ου αιώνα. Πάντως, εξ αιτίας πειρατικών επιδρομών οι μοναχοί εγκατέλειψαν τη Δάφνη και κατέφυγαν σε θέση μάλλον ψηλότερη από τη σημερινή. Από τότε η Μονή έφερε μόνο το όνομα «του Δοχειαρίου».

Νεοκτητορικό ρόλο στη σημερινή θέση της Μονής διεδραμάτισε ο πρώην πατρίκιος, ηγούμενος Νεόφυτος, όπως προκύπτει από έγγραφα πριν και μετά το 1100. Όπως αναφέρει στη διαθήκη του, «οικοδομάς παμπλείστους ανήγειρα και αμπελώνας εφύτευσα και πλοία κατεσκεύασα ... και τον ναόν του Αρχιστρατήγου ... Μιχαήλ ... ανήγειρα, όν ωραιότητι πολλή κατηγλάϊσα...»

Το 1089 ο Αλέξιος Α' Κομνηνός καθώς και η μητέρα του "Αννα Δαλασσηνή προστατεύουν κτήσεις και προσόδους του Μοναστηριού.

Την περίοδο της ακμής διαδέχτηκε περίοδος δυσχερειών και δεινών. Λόγω της παραλιακής θέσης της ήταν έκθετη στις πειρατικές επιδρομές, που εντάθηκαν ιδιαίτερα κατά την εποχή της Φραγκοκρατίας. Οι προσπάθειες ανόρθωσης κατά τον 14ο αιώνα, που εκδηλώνονται με το ενδιαφέρον ηγεμόνων όπως ο Στέφανος Ντουσάν (1349) και ο αυτοκράτορας Ιωάννης Ε' Παλαιολόγος (1355), καταβάλλονται εν μέσω νέων δυσμενών περιστάσεων. Σύμφωνα με ερευνητές οι κίνδυνοι αλλά και τα πλήγματα από πειρατικές επιδρομές συνεχίζονται «από του 15ου μέχρι του 16ου αιώνος».

Στις αρχές του 16ου αιώνα αναφέρονται κτιριακές επισκευές, αλλά μόνο μετά τα μέσα του αιώνα πραγματοποιούνται σοβαρά έργα ανόρθωσης και αποκατάστασης του Μοναστηριού. Πρωτεργάτης θεωρείται ο, Ανδριανουπολίτης ιερέας Γεώργιος που αφιερώθηκε στην υπηρεσία της Μονής, ύστερα απ' την θεραπεία του στο άγιασμα των Αρχαγγέλων. Ο Γεώργιος έπεισε τον ηγεμόνα της Μολδοβλαχίας Ιωάννη Αλέξανδρο Λουπουσνεάνου να συνδράμει το έργο της ανοικοδόμησης. Στην ύστερη Τουρκοκρατία μπορούν να χρονολογηθούν το παλιό αρχονταρίκι και το τοιχογραφημένο αρχιτεκτόνημα του Αγιάσματος των Αρχαγγέλων, που αποτελεί έντεχνο συνδυασμό περιστυλίου φιάλης και φρεατοστεγάσματος.