Ιερά Μονή Ξενοφώντος

 

Ίδρυση: Τέλος 10ου αιώνα
Ιδρυτής: Όσιος Ξενοφών
Εορτάζει: 23 Aπριλίου
Bιβλιοθήκη: 555 χειρόγραφα
Συλλογή: Οι δύο ψηφιδωτές εικόνες των Αγίων Γεωργίου και Δημητρίου 

 

Η Ιερά Μονή Ξενοφώντος του Αγίου Όρους,  είναι το δεύτερο παράκτιο Μοναστήρι που συναντάμε παραπλέοντας προς νότον τη ΝΔ ακτή της χερσονήσου. Παρουσιάζει μεγάλο ανάπτυγμα όψης προς τη θάλασσα, ύστερα από τον τριπλασιασμό σχεδόν της αρχικής μικρής έκτασης της Μονής, που συντελέστηκε γύρω στο 1800. Η Μονή, ως αφιερωμένη στον Άγιο Γεώργιο, αναφέρεται σε έγγραφα προ του 1000 και ως 1035, οπότε πρωτοεμφανίζεται και η προσωνυμία "του Ξενοφώντος".

Ο όσιος Ξενοφών ήταν ο κτήτωρ, όπως ρητά χαρακτηρίζεται σε έγγραφο του 11ου αιώνα και όπως προκύπτει και από άλλα έγγραφα (από το 998 ως το 1018). Το όνομα του αναφέρεται επίσης και στο Βίο του Αγίου Αθανασίου του Αθωνίτη. Γύρω στο 1080 -επί αυτοκράτορας Νικηφόρου του Βοτανειάτη- προσήλθε στη Μονή ο "μέγιστος δρουγγάριος" (ναύαρχος) Στέφανος, που εκάρη μοναχός με το όνομα Συμεών. Με έξοδα, την φροντίδα του αλλά και την εύνοια του βασιλέως, το Μοναστήρι, που ήταν "ημελημένον -πάντη και πολλής δεόμενον- επικουρίας", ανασυγκροτείται: αρχίζει και προχωρεί στην οικοδόμηση τειχών, εξωραΐζει το ναό, οικοδομεί κτίρια, προσφέρει κειμήλια και το προικίζει με κτήματα και μετόχια. Ωστόσο, υπήρξε δυσαρέσκεια από τους μοναστές γιατί πάνω στον υπέρμετρο ζήλο για την ανάδειξη της Μονής, αθετήθηκαν κάποιοι όροι των αγιορείτικων τυπικών και θεσμίων.

Μεγάλες καταστροφές υπέστη η Μονή κατά τον 13ο αιώνα από επιδρομές Λατίνων πειρατών. Στα τέλη του 14ου αιώνα κατέχει την όγδοη θέση σε σύνολο 25 Μονών. Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας η Μονή περνάει μεταπτώσεις που κυμαίνονται ανάμεσα στον κίνδυνο της ερήμωσης και την κατάσταση της ευδοκίμησης. Για παράδειγμα, ο Β. Μπάρσκι στην πρώτη του επίσκεψη βρήκε τη Μονή καταχρεωμένη και 3-4 μόνο καλογήρους. Όταν όμως αποκαθίσταται η κοινοβιακή τάξη, το 1784, με πρώτο ηγούμενο τον άξιο ιερομόναχο Παΐσιο το Λεσβίο, αρχίζει μια περίοδος ανόρθωσης και ακμής. Σε 24 χρόνια οι μοναχοί γίνονται περίπου 60. Θεμελιώνεται και το νέο μεγάλο καθολικό (1817 ή 1819). Το 1817 πυρκαγιά προξένησε καταστροφές σε κτίρια καθώς και στο αρχείο της Μονής. Στην αποκατάσταση βοήθησε ο πρώην επίσκοπος του Σαμακόβου, Φιλόθεος, που είχε αποσυρθεί για να κοινοβιάσει στη Μονή.

Εκτός από το παλιό και νέο καθολικό υπάρχουν και 11 παρεκκλήσια. Από τα κειμήλια αξίζει ν' αναφερθούν οι 2 μεγάλες ψηφιδωτές εικόνες των Αγίων Γεωργίου και Δημητρίου, που έχουν χρονολογηθεί στο δεύτερο μισό του 12ου αιώνα. Η βυζαντινή εφέστια εικόνα της Παναγίας Οδηγήτριας με επιζωγράφιση, η εικόνα της Μεταμόρφωσης (τέλη του 12ου αιώνα), ένα εικονίδιο σε στεατίτη με την παράσταση της Μεταμόρφωσης, τεμάχιο Τίμιου Ξύλου, κ.λ.π.

Τον 19ο αιώνα η Μονή ανέδειξε και λόγιους μοναχούς (Λεόντιος Καισαρεύς, Νικηφόρος Κολίντζης, Νικηφόρος Καλογεράς), καθώς και τον νεομάρτυρα Χρύσανθο, που μαρτύρησε την ίδια μέρα με τον πατριάρχη Γρηγόριο τον Ε!.