Iερά Μονή Κουτλουμουσίου

Ίδρυση: 11ος αιώνας
Ιδρυτής: Όσιος Κουτλουμούσης
Εορτάζει: 6 Αυγούστου
Bιβλιοθήκη: 756 χειρόγραφα
Συλλογή: Εικονοφυλάκιο παλαιών φορητών εικόνων. 

 

H Iερά Μονή Κουτλουμουσίου του Αγίου Όρους, είναι ιδρυμένη δίπλα στις Καρυές, προς το χείλος μικρής κοιλάδας που ανοίγεται αντικρίζοντας το πέλαγος, και περιτριγυρισμένη από δασοσκεπείς βουνοπλαγιές, χλοερούς λειμώνες και βαθύσκιες ρεματιές. Για την ίδρυση της και την παράξενη ονομασία της έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις -εν μέρει συγκλίνουσες- χωρίς γενική αποδοχή. Σε έγγραφο του 1329 εγκωμιάζεται από τον τότε Πρώτο του Αγίου Όρους, ως οσίας μνήμης «ο τα πάντα άριστος και καλός Κουτλουμούσης εκείνος», που ως ηγούμενος «παντοίως επηύξησε» τη Μονή. Δεν πρόκειται όμως για τον ιδρυτή το όνομα έχει ίσως εδώ την έννοια: Κουτλουμουσιανός, γιατί διασώζεται παλαιότερη μνεία σε έγγραφο της Μονής Αγίου Παντελεήμονος, του 1169, όπου υπογράφει ο «...καθηγούμενος της Μονής Κουτλουμούσι» Ησαΐας? πράγμα που σημαίνει ότι η Μονή υπήρχε πριν από το 1169. Μερικοί μελετητές θεωρούν πιθανό ότι πρωτοεμφανίζεται κατά τον 11ο αιώνα. Πάντως, η άποψη του Π. Ουσπένσκι περί ιδρύσεως της από ομώνυμο εκχριστιανισμένο Σελτζούκο ευγενή, είναι περισσότερο εικασία, διότι ξεκινά μεν από μία συγκεκριμένη ιστορική μαρτυρία τέτοιου εκχριστιανισμού, του οποίου όμως η σχέση με τη Μονή παραμένει αναπόδεικτη.

Όπως και άλλες μονές, κατά την πρώτη περίοδο της υπήρξε μονύδριο που μεγεθύνθηκε και οχυρώθηκε αργότερα, κατά τον 14ο αιώνα. Η συμβολή του ηγουμένου της Χαρίτωνος (που διετέλεσε και μητροπολίτης Ουγγροβλαχίας) για την εξασφάλιση της από τις επιδρομές, είναι αξιομνημόνευτη: επτά φορές ταξίδεψε με αντίξοες συνθήκες στις παραδουνάβιες ηγεμονίες για την εξεύρεση πόρων ώστε: «...κάστρον κτίσαι εν τη Μονή...». Έτσι, εύλογα την εποχή αυτή, το Μοναστήρι ονομαζόταν «του Χαρίτωνος». Το 1393 ο πατριάρχης Αντώνιος αντάμειψε τις φιλότιμες προσπάθειες και ανακήρυξε τη Μονή πατριαρχική και σταυροπηγιακή.

Οι ηγεμόνες των χωρών που προαναφέραμε εξακολούθησαν καθ' όλο τον 15ο αιώνα να την ενισχύουν. Στην καμπή του 15ου προς τον 16ο αιώνα, ο Ράδουλος ο Μέγας (1496-1508) προθυμοποιήθηκε με γενναιόδωρες προσφορές να επισκευάσει κτίσματα της Μονής που υπέστησαν ζημίες από την καταστροφική πυρκαγιά του 1497, ώστε μέχρι το θάνατο του ανακαινίστηκε το ΒΔ τμήμα της, και μετά το θάνατο του άρχισε να οικοδομείται ο αμυντικός πύργος.

Ξεχωριστό ενδιαφέρον έδειξε και ο Νεαγκόε Μπασαράμπ (1512-1521). Όπως διαπιστώνουμε στο Βίο του πατριάρχη Νήφωνος: «...εξωράϊσε ταύτην ένδοθεν και έξωθεν ... και περιέφραξε δια τειχών...». Εκτός από τη μεγάλη πυρκαγιά του 1497, άλλες πυρκαγιές αναφέρονται στα 1767, 1856, 1870 και στην εποχή μας, το 1979, οι οποίες σε συνδυασμό με τις διαφορικές καθιζήσεις του χαλαρού εδάφους της περιοχής, συντέλεσαν στην αύξηση της συχνότητας των διαδοχικών ανακαινίσεων της Μονής.