Ιερά Μονή Αγιος Παντελεήμονος

Ίδρυση: Αρχές 11ου αιώνα
Ιδρυτής: Αγνωστος εκ της Θεσσαλονίκης
Εορτάζει: 27 Ιουλίου
Bιβλιοθήκη: 1300 Ελληνικά χειρόγραφα και 600 Σλαβικά
Συλλογή: Το τέμπλο και οι τοιχογραφίες Ρωσικής τέχνης του 19ου.

 

Η Μονή του Αγ. Παντελεήμονος είναι χτισμένη στο εγγύτερο προς τις Καρυές σημείο της ΝΔ ακτής. Σαν αρχιτεκτονική, είναι το πιο διαφορετικό απ' όλα τα Μοναστήρια: μια πλειάδα από μεγάλα πολυώροφα κτίρια, διάσπαρτα γύρω από τον στενότερο αρχικό περίβολο, δείχνουν να αθετούν την τυπική περίκεντρη διάταξη των Μονών. Πρόκειται για οικοδομήματα του 19ου αιώνα και των αρχών του 20ου με νεωτερική για το Αγ. Όρος δομική αντίληψη και μορφή. Το πιο χαρακτηριστικό όμως και δηλωτικό της εθνότητας των μοναχών που την κατοικούν είναι οι από μακριά ορατές βολβοειδείς απολήξεις των τρούλων.

Η Μονή ως καθίδρυμα του Αγ. Παντελεήμονος μεταφέρθηκε στη θέση αυτή κατά τον 18ο αιώνα. Ρώσοι πρωτοεμφανίζονται στο Αγ. Όρος τον 11ο αιώνα. Σε έγγραφο του 1016 αναφέρεται "μονή του Ρως". Ωστόσο, η ιστορία της Μονής ιχνηλατείται σαφώς από το 1169, όταν στη Μονή του Ξυλουργού, που τότε για πρώτη φορά ονομάζεται "Μονή των Ρουσών", παραχωρείται για να μην αφανισθεί, η Μονή Θεσσαλονικέως ή Αγίου Παντελεήμονος, όπου το σημερινό "Παλαιομονάστηρο". Μετά την παραχώρηση αυτή επικρατεί σιγά - σιγά ως ονομασία της "Θεσσαλονικέως": "των Ρούσων" ή "των Ρουσών'. Για ένα ολόκληρο αιώνα μετά την επάνδρωση αυτή, δεν σώθηκε κανένα έγγραφο από τα αρχεία της. Καθώς φαίνεται, είχαν καεί, κατά πάσα πιθανότητα από τους Καταλανούς - μαζί με το Μοναστήρι.

Κατά τον 14ο αιώνα είναι ιδιαίτερα αισθητή στη Μονή η παρουσία των Σέρβων, οπότε βλέπουμε να δέχεται τις ευεργεσίες του Σέρβου βασιλέως Στεφάνου Ντουσάν, αλλά και των Βυζαντινών Ιωάννη Ε' και Μανουήλ Β'. Επίσης μαρτυρείται και η ελληνική παρουσία. Μόνο κατά τα τέλη του 14ου αιώνα επαναλαμβάνονται οι σχέσεις των Ρώσων με τον Άθωνα, ωστόσο και στις αρχές του 15ου αιώνα φαίνεται ότι πλεονάζει το σερβικό στοιχείο. Εξ άλλου, εκπρόσωποι της μονής στο β' μισό του 15ου αιώνα υπογράφουν στην ελληνική. Ρώσοι ηγεμόνες δείχνουν ενδιαφέρον μετά την απαλλαγή της Ρωσίας από την μογγολική κατοχή το 1480.

Κατά το δεύτερο μισό του 16ου αιώνα, η Μονή εμφανίζεται μισοερειπωμένη, για μια δεκαετία έρημη, και στο τέλος καταχρεωμένη. Ανάλογες δυσμενείς καταστάσεις διέρχεται και τον 17ο αιώνα μέχρι και τα μέσα του 18ου. Ο Ρώσος μοναχός Βασίλειος Μπάρσκι βρίσκει τη Μονή το 1744 φτωχή και ερειπωμένη και ρωσική μόνο στο όνομα, αφού δεν βρήκε κανένα Ρώσο μοναχό.

Το 1760-65 το Μοναστήρι μεταφέρεται στη νέα, σημερινή, θέση, όπου αρχίζει μια προσπάθεια ανόρθωσης. Το 1803 αποκαθίσταται ο κοινοβιακός τρόπος με πρώτο ηγούμενο, τον Σάββα Πελοποννήσιο, που βοηθά σημαντικά στην αναδιοργάνωση της Μονής.